Drzewa w miastach sadzone były już w czasach starożytnych, kiedy to stały się ważnym elementem kształtowania przestrzeni miejskiej. Ceniono je za cień, który tworzyły, co dawało mieszkańcom wytchnienie w czasie upalnych dni. Drzewa umieszczano również wzdłuż linii dróg, aby chronić wędrowców przed słońcem, wiatrem oraz śniegiem, były elementem identyfikującym daną okolicę i elementem nawigacyjnym dla podróżnych.
Dziś drzewa w miastach stanowią istotny element kształtowania środowiska miejskiego, uczestniczą w regulacji temperatury w miastach i redukcji miejskiej wyspy ciepła. Ich ważną rolą jest tworzenie cienia w mieście. Jak wykazują liczne badania, cień wytwarzany przez drzewo obniża znacznie bardziej temperaturę otoczenia niż cień tworzony przez budynki lub zadaszenia. Korona drzewa bowiem to wielowarstwowa struktura, która na każdym poziomie jest barierą dla promieni słonecznych, a także barierą zatrzymującą ciepło. Drzewa redukują promieniowanie słoneczne do 90%. Ochładzanie powietrza jest również wynikiem ewaporacji wody przez blaszkę liściową.
Uwaga: Przy temperaturze powietrza o wysokości 32 C, temperatura powietrza:
– pod drzewem będzie wynosiła 28 C
– nad asfaltem 52 C
– nad betonem 43 C
Stąd istotna jest średnica korony drzewa oraz ile powierzchni gruntu obejmuje ono swoim zasięgiem. Optymalne pokrycie przestrzeni miejskiej przez korony drzew powinno być na poziomie 40%.
Koszty ponoszone na sadzenie i utrzymywanie drzew są o wiele mniejsze niż korzyści wynikające z ich obecności. (Aby więcej dowiedzieć się na temat korzyści ekonomicznych wynikających z utrzymania drzew należy skorzystać z oprogramowania i-tree https://www.itreetools.org/ )
Korzyści środowiskowe: redukcja miejskiej wyspy ciepła (obniżanie temperatury powietrza), oczyszczanie powietrza (z zanieczyszczeń pyłowych i gazowych), oczyszczanie wody, retencja wody, zmniejszenie spływu wody do kanalizacji, tłumienie hałasu, zwiększenie różnorodności biologicznej, tworzenie nowych siedlisk.
Korzyści społeczne: korzystne działanie na zdrowie psychiczne i fizyczne lokalnych społeczności, poprawa estetyki miejsca.
Korzyści ekonomiczne: oszczędność energii, obniżenie temperatury powietrza zmniejsza zapotrzebowanie na klimatyzację, drzewa podnoszą również wartość danej przestrzeni, hodowla owoców.
Rozwiązanie dla profesjonalistów i lokalnych społeczności.
Ważny jest odpowiedni dobór gatunków drzew, by drzewo przez wiele lat mogło prawidło się rozwinąć oraz by nie stanowiło przeszkody w funkcjonowaniu danej przestrzeni. Drzewa w mieście mogą urosnąć na kilkadziesiąt metrów wysokości oraz szerokości, sam pień drzewa może mieć kilka metrów obwodu. W poniższej tabeli przedstawiono kryteria, którymi powinniśmy się kierować dobierając właściwy gatunek drzewa, jakie chcemy posadzić w danym miejscu.
Kryteria doboru odpowiednich gatunków drzew.
| Istniejące w danej przestrzeni warunki środowiskowe. | Szerokość geograficzna (występujący na danym obszarze klimat), dostępność światła, rodzaj gleby, dostępność wody (nadmiar czy też susze), mrozy, zasolenie gleby |
| Istniejące uwarunkowania przestrzenne | Rodzaj nawierzchni jaką będzie otoczone drzewo, bliskość fundamentów budynków, infrastruktura podziemna oraz naziemna |
| Cechy budowy drzewa | Nie każdy gatunek drzewa dobrze sprawdza się na terenach miejskich, np. na placach czy też przy ciągach komunikacyjnych ( np. są zbyt wysokie, zbyt niskie, o zbyt rozłożystej koronie lub nadmiernie rozbudowanym systemie korzeniowym, etc.) |
| Kryterium bezpieczeństwa | Drzewa sadzone w miastach muszą być odporne na złamania, wyłamywania (pod wpływem burz i wiatrów), odpowiednio zabezpieczona powinna być infrastruktura podziemna i fundamenty budynków (przy pomocy barier przeciw korzeniowych). |
| Negatywne oddziaływanie na daną przestrzeń | Niektóre drzewa posiadają trujące liście, owoce etc., co może stanowić zagrożenia dla np. dzieci, posiadają nieprzyjemny zapach np. w czasie kwitnienia, nadmiernie „śmiecą” (zrzucanie kory, liści, owoców trudnych do uprzątnięcia) |
| Koszty utrzymania | Warto dobierać gatunki, które wymagają minimalnych kosztów utrzymania i pielęgnacji, gdzie nie potrzeba stosowania dodatkowych zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak opryski czy też okresowe przycinanie.
Co ważne!: W czasie długotrwałych okresów suszy drzewa należy podlewać. Szczególnie dotyczy to drzew młodych. |
| Aspekty estetyczne | Kreowanie przestrzeni, wpływ na wartość nieruchomości |
| Aspekty historyczne | Kontynuacja historycznych nasadzeń |
| Środowiskowe | Wartość usług ekosystemowych |
| Aspekty socjoekonomiczne | Wzrost wartości społecznej oraz wartości gruntów |
Tabela wykonana przez Agnieszka Dudzińska – Jarmolińska, na podstawie: Dover J., 2015, Green infrastructure. Incorporating plants and enhancing biodiversity in buildings and urban environments, Routledge, New York
Młode drzewo aby osiągnąć optymalną wielkość oraz wydajność usług ekosystemowych potrzebuje do rozwoju dwóch ludzkich pokoleń. Najbardziej popularnymi drzewami sadzonymi w Europie centralnej są: (Acer, Aesculus, Plantanus, Tilia) Istotne jest, by sadzić w miastach różnorodne gatunki drzew, co zwiększa w nich różnorodność.
Jeśli nie wiemy jaki gatunek drzewa powinien zostać przez nas zasadzony, można wspomóc się miejskimi dokumentami, gdzie określone są „standardy kształtowania terenów zieleni”, np. dla Warszawy znajdują się pod linkiem:
Przykłady nasadzeń drzew w miastach, skutecznie ocieniających przestrzenie publiczne:
Przykład Niemcy, Wilhelmshaven
Ten niewielki placyk miejski znajduje się na tyłach lokalnego centrum handlowego. Został obsadzony specjalnie formowanymi (Platanus) dzięki czemu latem tworzy zwartą zieloną kopułę, dającą cień użytkownikom placu.
Plac miejski w Wilhelmshaven, nasadzenia z formowanych platanów. Autor: Agnieszka Dudzińska – JarmolińskaPrzykład Warszawa, Dzielnica Wola
Ten niewielki skwerek znajduje się przy ulicy Prostej, przy przystanku metra rondo ONZ. W jego cieniu chętnie przed słońcem chowają się przechodnie. Na zdjęciu młodzież chowająca się przed słońcem, tuż przed rozpoczęciem się manifestacji „młodzieżowy strajk klimatyczny”.
Skwer przy ulicy Prostej. Warszawa – Wola. Autor: Agnieszka Dudzińska – Jarmolińska
Example: Buenos Aires
Przykład Buenos Aires
Przykład niewielkiego placu miejskiego w San Telmo, prawie całkowicie ocienione przez rosnące na placu drzewa. Zdjęcie zostało wykonane w okresie zimowym, ilość cienia w tej przestrzeni znacznie się zwiększy po zazielenieniu pozostałych na placu drzew.
Zanim drzewa urosną do pełnych rozmiarów musi minąć wiele lat. Obecnie coraz częściej można tworzyć alternatywne rozwiązania dla drzew, które mogą je zastępować do czasu kiedy posadzone przez nas roślina osiągnie pełną wielość i optymalną średnicę korony.
Takimi rozwiązaniami może być tworzenie cienników. Przy konstrukcjach drewnianych czy też metalowych sadzimy pnącza, które w szybkim czasie stworzą nam osłoniętą od słońca przestrzeń. Przykładem takiego rozwiązania może być projekt z Madrytu:
https://www.archdaily.com/6303/eco-boulevard-in-vallecas-ecosistema-urbano
Bardziej futurystycznym oraz droższym rozwiązaniem będzie tworzenie konstrukcji „drzew” wypełnionych algami. Takie projekty tworzone są np. przez ecoLogicStudio:
https://www.youtube.com/watch?v=U3u0FMZpQnk
https://www.ecologicstudio.com/projects/urban-algae-folly-2-0
Kolejnym technologicznym rozwiązaniem będzie stosowanie tzw. „city tree”
Bibliografia:
Szczepanowska H., Sitarski M., 2015, Drzewa zielony kapitał miast. Jak zwiększyć efektywność pracy drzew?, Instytut Gospodarki Przestrzennej, Warszawa
Dover J., 2015, Green infrastructure. Incorporating plants and enhancing biodiversity in buildings and urban environments, Routledge, New York